Örnek bir olay: Bir esnaf, başka bir esnafa 6 ay sonra ödenecek 500 dolar karşılığında kumaş satmıştır. Satıcı, alacağını belgelendirmek için bir çek istemiş bunun üzerine de müşteri, bankada dolar hesabı bulunmadığı için TL hesabından elinde bulunan bir çek sayfası üzerine 500 doların o günkü karşılığı olan 2500 TL’yi yazıp imzalamıştır. Anlaşmaya göre, ödeme günü geldiğinde çekin bedeli alıcının hesabına yatırılacak, ancak o günkü dolar kuruna bu meblağ 500 doları karşılamıyorsa, bunu tamamlamak üzere de nakit ilavesinde bulunacaktır. Örneğin, 2500 TL ile ancak 490 dolar alınabiliyorsa, çekle beraber 10 dolar tutarında fazladan bir ödeme daha yapacaktır. Bu işlem caiz midir?

CEVAP:

Borcun ayn borcu, deyn borcu ve emek borcu olmak üzere üç çeşidi vardır. Bu olaydaki çeşidi deyn borcudur. Deyn borcunun ödenmesinde borcun sözleşme meclisinden henüz ayrılmadan farklı bir cinsten para ile ödenmesi caizdir. Ancak sözleşmeden ayrıldıktan sonra başka bir deyişle araya vade girdikten sonra başka bir cinsten para ile ödenmek istenmesi durumunda, iki para cinsi arasındaki değişen kur farkı iki taraf arasında ihtilafa ve neticede haksız kazanca ne den olabilir. İşte bu olay üzerinden örneklenecek olursa, borcun doğduğu; başka bir deyişle, zimmete taalluk ettiği sırada 2500 TL ile mübadele edilebilen 500 dolar ödeme günü geldiğinde 2400 TLye düşmüş olabileceği gibi 2600 TLye de yükselmiş olabilir. Bu nedenle borcun tam bir şekilde ifası için, borcun aslındaki para cinsi esas alınmalı, aynı cinsten para bulunamadığında da başka bir cinsten para ile o para cinsinin ödeme günündeki değeri ödenmelidir. Yani eğer 500 dolar 2400 TL ye düşmüşse, alacaklıya 2400 TL ödenmeli, 500 dolar 2600 TLye çıkmışsa da 2600 tl ödenmelidir. Kur farkından yararlanarak fazla alınması veya eksik ödeme yapılması halinde haksız kazanç elde edilmiş olur. Allahu a’lem.